Το “Εκτός των Τειχών” προτείνει βιβλία για την Παλαιστίνη

Το «Παλαιστινιακό σκοτάδι» γράφτηκε το 2008 και είναι κάτι σαν απαύγασμα των διαδοχικών ταξιδιών μου στην περιοχή. Είναι ταυτόχρονα μια προσπάθεια να ξεπληρωθεί η οφειλή στους ανθρώπους και από τις δυο πλευρές της σύγκρουσης για όσα τόσο απλόχερα μου έδωσαν. Βασίλης Ηλιακόπουλος, από την παρουσίαση της έκδοσης
ΤΖΕΝΙΝ. Μικρή πόλη στη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, εμβληματική της Παλαιστινιακής Αντίστασης. Πεδίο μάχης ήδη από το 1948 στη Νάκμπα, τη βίαιη εκδίωξη των Παλαιστινίων από τις εστίες τους και την ίδρυση του κράτους του

Ισραήλ. Ιδιαίτερα γνωστή από τη μάχη της Τζενίν το 2002, μετά την αποτυχία των συμφωνιών του Όσλο, στη διάρκεια της δεύτερης παλαιστινιακής Ιντιφάντα.  Διαχρονικά, κέντρο αντίστασης κατά της ισραηλινής κατοχής και του καθεστώτος απαρτχάιντ, ιδιαίτερα από μια πολυπληθή νέα γενιά, χωρίς μέλλον και χωρίς εμπιστοσύνη σε καμιά παραδοσιακή παλαιστινιακή ηγεσία, ισλαμική ή λαϊκή. Μετά την επίθεση της Χαμάς στο Νότιο Ισραήλ, στις 7 Οκτωβρίου 2023, και το ξέσπασμα του νέου πολέμου και τους τρομερούς βομβαρδισμούς της Γάζας, οι επιθέσεις του ισραηλινού στρατού και των ένοπλων ακροδεξιών εποίκων επεκτάθηκαν και στη Δυτική Όχθη και στην Τζενίν και κατέστρεψαν το μνημείο της μάχης του 2002. Η Ετέλ Αντνάν έγραψε το συγκλονιστικό ποίημα σε πεζό μετά τη μάχη της Τζενίν το 2002.

 

Μεταξύ 1936 και 1939, το παλαιστινιακό επαναστατικό κίνημα δέχτηκε ένα ισχυρό χτύπημα από τρεις σχηματισμούς, οι οποίοι έκτοτε εξελίχθηκαν στις μεγαλύτερες δυνάμεις που δούλευαν ενάντια στον λαό της Παλαιστίνης: από την τοπική αντιδραστική ηγεσία, απ’ τα αραβικά καθεστώτα γύρω από την Παλαιστίνη και απ’ τη συμμαχία μεταξύ σιωνισμού και ιμπεριαλισμού. Αυτή η τριάδα «εχθρών» άφησε το αποτύπωμά της στην ιστορία του παλαιστινιακού απελευθερωτικού κινήματος, ειδικά απ’ το 1936 μέχρι την τρίτη ήττα των παλαιστινιακών και αραβικών μαζών το 1967. Η παρούσα μελέτη θα επικεντρωθεί σ’ αυτούς τους τρεις σχηματισμούς και στις διαλεκτικές σχέσεις που διέπουν τον καθένα από αυτούς καθώς και σε αυτές που υπάρχουν ανάμεσά τους.

 

Δυτική Όχθη. Η πραγματικότητα της ισραηλινής κατοχής. Ένας λαός βουλιάζει στη

δίνη των γεγονότων. Κάποιοι Παλαιστίνιοι εγκαταλείπουν τη γη τους για να δουλέψουν στα εργοστάσια του Ισραήλ. Άλλοι σαπίζουν στις φυλακές. Κάποιοι αγωνίζονται. Κάποιοι άλλοι πληρώνουν ακριβά το τίμημα της αντίστασης. Ο νεαρός Παλαιστίνιος Ουσάμα επιστρέφει στη γενέτειρά του Ναμπλούς με μια μυστική αποστολή: να ανατινάξει τα λεωφορεία που μεταφέρουν καθημερινά Παλαιστίνιους εργάτες στο Τελ Αβίβ. Το δίλημμα είναι μεγάλο: ανάμεσα στους εργάτες είναι φίλοι και μέλη της οικογένειας του. Ένας στρατευμένος άνθρωπος δεν πρέπει να έχει συναισθήματα. Ο Ουσάμα, εξοργισμένος με τους ταπεινωμένους συμπατριώτες του, αποφασίζει να εκτελέσει την αποστολή του. Με οποιοδήποτε τίμημα.

 

Σε αυτό το -γραμμένο μέσα στις ισραηλινές φυλακές- μυθιστόρημα, ο Noυρ, ένας Παλαιστίνιος αρχαιολόγος που ζει σε έναν προσφυγικό καταυλισμό στη Ραμάλα, υιοθετεί την ταυτότητα του κατακτητή σε μια προσπάθεια να κατανοήσει τη σιωνιστική νοοτροπία, αλλά και να παρεισφρήσει σε μια ομάδα Ισραηλινών αρχαιολόγων που θα πραγματοποιήσει ανασκαφές σε έναν από τους εποικισμούς. Έτσι, ενώ του αποκαλύπτεται το θαμμένο πτώμα της ιστορικής Παλαιστίνης, ο πρωταγωνιστής και αφηγητής της ιστορίας θα βιώσει το ψυχολογικό και, κυρίως, το συναισθηματικό «χάσμα» που προκύπτει ανάμεσα στις δύο προσωπικότητες τις οποίες πλέον έχει. Άραγε, θα καταφέρει ο Νουρ να «πετάξει» το προσωπείο, τη μάσκα, που αρχίζει σιγά σιγά να κυριαρχεί πάνω του και τον δυναστεύει;

 

Στην παλαιστινιακή αντιστασιακή ποίηση η γη είναι ζωντανή ιστορία. Δεν αντιμετωπίζεται μόνο ως φυσικό φαινόμενο ή σαν φυσική ομορφιά αλλά και ως ενσάρκωση της ιστορίας. Μέσα σ’ αυτό το αδιάκοπο παιχνίδι της ανάλυσης και της σύνθεσης δεσπόζουν οι Βαβυλώνιοι μύθοι της γονιμότητας, το παιχνίδισμα των αντιθέτων που οδηγεί στην δεύτερη γέννηση, στην αναβίωση. Στην αραβική ποίηση γενικά αυτοί οι μύθοι αποτελούν ένα βασικό δομικό στοιχείο. Στην Παλαιστινιακή ποίηση που εκφράζει μια συγκεκριμένη ιστορική κρίση, οι έννοιες του θανάτου, της ανανέωσης και της δεύτερης γέννησης παίρνουν μια ιστορική και πολιτική διάσταση χωρίς να πέφτει η ποίηση στην εύκολη πολιτικολογία. Στο λεξιλόγιό της κυριαρχούν λέξεις φορτισμένες με παλμική ζωτικότητα. Η έντονη παρουσία στοιχείων που εκφράζουν την ανανέωση, την αέναη αλλαγή είναι έμμεσες αναφορές στη δεύτερη γέννηση, στην αναβίωση, στην επανάσταση. Η παλαιστινιακή αντιστασιακή ποίηση είναι άμεση, δεν παζαρεύει, δεν είναι τραγούδια για την αλλαγή και την επανάσταση, είναι επαναστατική πράξη.

 

Η Παλαιστίνη πλασμένη από την αρχή με λέξεις, αυτή είναι η ποίηση του Μαχμούντ Νταρουίς. Η ατομική του ιστορία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το συλλογικό πεπρωμένο κι ένας ολόκληρος λαός αναγνωρίζει τον εαυτό του στη φωνή του ποιητή. Πλην όμως, ο Νταρουίς είναι πρώτα και πάνω απ’ όλα αυτό, ένας σπουδαίος ποιητής, κι ύστερα Παλαιστίνιος, κι ύστερα Άραβας, κι ύστερα όνομα, καταγωγή, ρίζα. Και συλλογίζεται πόσο χωρίς ταυτότητα, χωρίς πατρίδα και χωρίς οικογένεια είναι η αυθεντική ελευθερία μας και πόσο θαυμαστά η ψυχή μας μπορεί κι αντικρίζει όσα ο νους με πείσμα φυλακίζει. Και νιώθει ο Νταρουίς πόσο ο θάνατος του άλλου είναι ο δικός μας θάνατος, πόσο μόνοι είμαστε όταν νομίζουμε ότι έχουμε συμμάχους και αντιπάλους. Και παρατηρεί πόσο σημαντικότερη από τα έργα μας, τις αγωνίες μας, τους φόβους μας και τους πολέμους μας είναι η ομορφιά της φύσης, πόση ατόφια ζωή σπαταλάμε για μια νίκη και μια ήττα, ενόσω η πλάση κι ο κόσμος γύρω μας πεθαίνουν κι ανασταίνονται δίχως σταματημό, δίχως τέλος. Και καταλήγει ο Νταρουίς πόσο πιο μεγάλος από το μίσος είναι ο έρωτας. Για τον ίδιο, τόπος και ποίηση γίναν ένα. Πατρίδα κι εξορία γίναν ένα. Ο ξένος, ο εχθρός και ο εαυτός ένα.

 

Συγγραφέας, δάσκαλος, δημοσιογράφος, ζωγράφος, εκπρόσωπος του PFLP, ο Γασσάν Καναφάνι άφησε μια απέθαντη κληρονομιά στον αραβικό κόσμο. Ο Σάιντ τον θεωρούσε «μια από τις πιο δημιουργικές δυνάμεις της παλαιστινιακής κουλτούρας», έναν συγγραφέα που «ένωνε το προσωπικό με το πολιτικό» χωρίς να υποκύπτει σε στερεότυπα.

 

 

Είναι ο Θεός μεσίτης; Τι ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι στην Παλαιστίνη; Τι σχέση έχει η Κοιλάδα Μαρτζ Μπεν Άμερ με τους Σταυροφόρους, παλιούς και νέους, με τον Σαλαντίν, τις οικογένειες που πλούτισαν επί Οθωμανικής και αργότερα επί Γαλλικής Αυτοκρατορίας; Τι σχέση έχουν ο αγωγός πετρελαίου Χιρκούκ-Χάιφα, η σιδηροδρομική γραμμή Χετζάζη-Δάρα-Χάιφα, η Διώρυγα του Σουέζ με την Παλαιστίνη; Πώς έχασαν οι Άγγλοι το αραβικό πετρέλαιο; Και τι σχέση έχει το πετρέλαιο με την Πρώτη Παλαιστινιακή Επανάσταση του 1936-1939; Πώς τη σύντριψαν οι Άγγλοι κατακτητές και οι άποικοι; Γιατί οι Εβραίοι άποικοι επέλεξαν ως προορισμό την Παλαιστίνη και όχι τη χώρα των διαμαντιών; Γιατί η Αγγλία πούλησε την Παλαιστίνη σε Εβραίο τραπεζίτη; Γιατί δολοφόνησαν οι Εβραίοι τρομοκράτες τον απεσταλμένο του ΟΗΕ; Γιατί πραγματοποίησε ο Εβραϊκός στρατός την εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων; Πώς κατάφερε ο στρατός των αποίκων να ισχυροποιηθεί και να νικήσει έξι «αραβικούς στρατούς» (!) το 1948; Γιατί νίκησαν οι ένοπλες αντιστάσεις τον ισραηλινό στρατό;

 

Ο Ρεφάτ Αλαρίρ, από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους της νέας γενιάς Παλαιστινίων λογοτεχνών, σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια ισραηλινών βομβαρδισμών στις 7 Δεκεμβρίου 2023. Το Ευρωμεσογειακό Παρατηρητήριο κατηγόρησε το Ισραήλ για εσκεμμένη δολοφονία, με «χειρουργικό βομβαρδισμό», του διακεκριμένου ακαδημαϊκού και συγγραφέα. Ο τόμος που επιμελήθηκε, «Η Γάζα απαντά», είναι μια εντυπωσιακή και απρόσμενη ανθολογία διηγημάτων γραμμένων από δεκαπέντε νέες και νέους συγγραφείς της Γάζας, μέλη μιας γενιάς που έχει υποφέρει τα πάνδεινα από την πολιορκία και τον αποκλεισμό του Ισραήλ. Τα κείμενα των νέων αυτών ανθρώπων συνταράσσουν και συγκινούν με τους μικρούς και μεγάλους αγώνες που φέρνουν στην επιφάνεια καθώς και με τη στωικότητα, την ελπίδα και το θάρρος που εκπέμπουν οι βιογραφίες τους.

 

Ο Ιλάν Παπέ, ο μεγάλος ισραηλινός ιστορικός με πάνω από είκοσι βιβλία στην συγγραφική φαρέτρα του, δεν χρειάζεται συστάσεις. Στο βιβλίο αυτό παραδίδει ολόκληρο τον ματωμένο φάκελο της σύγκρουσης, τρέχοντας πίσω στο έτος 1882. Ξεσκονίζει έναν και πλέον αιώνα ιστορίας, γεμάτης λόμπι, εξεγέρσεις, Βρετανούς, Αμερικανούς, πεύκα, διπλωματίες, πλάνες, θρησκείες και πάνω απ’ όλα… πόνο. Μας διασαφηνίζει πώς φτάσαμε στην 7η Οκτωβρίου και την εν εξελίξει γενοκτονία, ξεγυμνώνοντας τη φύση του Σιωνισμού ως τυπικού εγχειρήματος εποικιστικής αποικιοκρατίας που, όπως όλα τα παρόμοια εγχειρήματα, έχει μόνο έναν στόχο: την εξαφάνιση του γηγενούς πληθυσμού.

 

 

Από την αποικιοκρατία μέχρι την κλιματική καταστροφή, από την ψευτο ουδετερότητα της επιστήμης μέχρι την εξάρτηση από την ιδεολογία, από τους φεμινισμούς μέχρι την λογοτεχνική αντίσταση, η Παλαιστίνη βρίσκεται στο επίκεντρο και συνδέει τη σκέψη κορυφαίων στοχαστών, από το Τζούντιθ Μπάτλερ μέχρι τον Νόαμ Τσόμσκι και από την Άντζελα Ντέιβις μέχρι τον Γκαμπόρ Ματέ.

 

Είναι ο σιωνισμός κρατική θρησκεία ή πρόγραμμα εποικιστικής αποικιοκρατίας; Είναι η μομφή κατά του Ισραήλ αντισημιτισμός και εναντίωση στον εβραϊσμό; Ποιες είναι οι ομοιότητες του ισραηλινού καθεστώτος με το απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής; Τι πρέπει να μπει στο στόχαστρο των ακτιβιστών και του κινήματος BDS; Η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, μας λένε οι Παπέ και Τσόμσκι, ενσωματώνει αυτή τη διπλή επιθυμία: από τη μια μεριά του να σβηστεί για πάντα η εικόνα του παθητικού, χαμερπούς, υπόδουλου στην ουσία, αλλά συγχρόνως φθονερού Εβραίου, μια εικόνα που καθόρισε την υποδομή του ευρωπαϊκού υποσυνείδητου στον ίδιο βαθμό με τον σταυρό, τον Μεσσία και τον Διάβολο, και από την άλλη μεριά τού να αντιγραφούν οι τρόποι και οι μέθοδοι, αλλά και η ίδια η ιστορία της Ευρώπης, κατά τη μίμηση ενός προτύπου που έχει ως σημαντικότερο στολίδι στο στέμμα του την εποικιστική κατάκτηση και την αποικιοκρατική εκμετάλλευση.

 

Το παγκόσμιο μπέστ-σελερ ήρθε να μας πει την αλήθεια για τη Νάκμπα: Από το 1947 έως το 1949, πάνω από 400 παλαιστινιακά χωριά καταστράφηκαν σκόπιμα, άμαχοι σφαγιάστηκαν, και περίπου ένα εκατομμύριο άνδρες, γυναίκες και παιδιά εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους υπό την απειλή όπλων. Ένα έγκλημα αρνούμενο εδώ και δεκαετίες, με την «εθνοκάθαρση» να είναι η μόνη λέξη που μπορεί να το περιγράψει. Καταρρίπτοντας αποφασιστικά τον μύθο ότι ο παλαιστινιακός πληθυσμός έφυγε οικειοθελώς ή αορίστως λόγω του πολέμου, ο Ιλάν Παπέ προσφέρει εντυπωσιακά στοιχεία από τα απόρρητα αρχεία του ισραηλινού στρατού (IDF) για να αποδείξει ότι αιτία υπήρξε ένα δόλιο οργανωμένο σχέδιο.

 

Όχι… Η Ιστορία του Παλαιστινιακού Ζητήματος δεν ξεκίνησε στις 7 Οκτώβρη 2023. Ούτε τα όσα συνέβησαν τότε ή τα όσα ακολούθησαν ήταν «πρωτόγνωρα», κάποιος «κεραυνός εν αιθρία». Απεναντίας, ήταν η οργανική συνέχεια μιας πορείας πολλών δεκαετιών, δίχως τη γνώση της οποίας κάθε απόπειρα ανάγνωσης και εκτίμησης των γεγονότων (είτε από άγνοια είτε από σκοπιμότητα) οδηγεί αναπόφευκτα σε λάθος συμπεράσματα. Η παρούσα έκδοση για το Παλαιστινιακό Ζήτημα επιχειρεί να εμβαθύνει στην ιστορική διαμόρφωση και στην εξέλιξή του, εξετάζοντας -όσο το δυνατόν ολόπλευρα- μια σειρά παράγοντες που συνέβαλλαν καθοριστικά σε αυτό, «πιάνοντας» το «νήμα» της Ιστορίας από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και τον πόλεμο στη Γάζα που ξεκίνησε το 2023. Ναι… η Ιστορία έχει «σωστή πλευρά». Και αυτή βρίσκεται με τους λαούς που αγωνίζονται! Λευτεριά στην Παλαιστίνη!

 

Στα τέλη του 1991 και στις αρχές του 1992, ο Τζο Σάκο πέρασε δυο μήνες με τους Παλαιστίνιους στα Κατεχόμενα Εδάφη, ταξιδεύοντας και κρατώντας σημειώσεις. Μόλις επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες στα μέσα του 1992, ξεκίνησε να γράφει και να σκιτσάρει το Palestine (Παλαιστίνη), το οποίο συνδύαζε την τεχνική του επιτόπιου ρεπορτάζ με την αφηγηματικότητα ενός βιβλίου κόμικς, ώστε να εξερευνήσει αυτή την περίπλοκη και συναισθηματικά επιβαρυμένη κατάσταση.